Troostorganisaties in een mooi rouwlandschap
Pieter Deknudt is de oprichter van vzw Reveil, een non-profitorganisatie die de Vlaamse rouwcultuur een dosis broodnodige warmte wil inblazen. Het begon met een lied voor een overleden muziekcollega en groeide de laatste jaren uit tot een impactbeweging die de Vlaamse landsgrenzen stilaan oversteekt. Deknudt is singer-songwriter, verbinder en een bezige bij die hartstochtelijk houdt van het leven.
Scharniermoment
De voorbije moeilijke periode heeft ons duidelijk gemaakt hoe kwetsbaar het leven is. Noodgedwongen leerden we het belang van troost en erkenning herontdekken.
COVID-19 sloeg een diepe bres in het rouwproces van miljoenen mensen. Eén op de drie Vlamingen verloor de afgelopen jaren een vriend of familielid onder de bijna onmenselijke coronamaatregelen. Afscheid via een tablet. Begrafenissen voor vijftien mensen, zonder de broodnodige kracht van knuffelcontacten of herinneringen ophalen aan de koffietafel.
Daarbovenop zorgden verschillende oorlogen aan de poorten van Europa voor heel wat onzekerheid. Onzekerheid die door extreemrechtse partijen handig worden omgezet in antistemmen.
Het is in moeilijke tijden dat er nood is aan duurzame verbindingen. Daarom is dit najaar ook een belangrijk moment voor steden, organisaties of bedrijven om hun mensen een hart onder de riem te steken. Om onverwerkt gemis, verdriet en eenzaamheid om te zetten in warme connecties. Om een signaal te geven dat niemand wordt vergeten.
Want als groep kun je een groot verschil maken. Wetenschappelijke studies over rouw tonen namelijk aan dat erkenning, veerkrachtige community's en cultuurbeleving cruciale factoren zijn voor een gezond rouwproces. Maar hoe pak je dat aan?
Reveil
Dat is de vraag waar vzw Reveil zich de vorige tien jaar over boog. Reveil is een non-profitorganisatie die bouwt aan een warmere rouwcultuur van eigen bodem voor Vlaanderen. Dit doet de organisatie door gemeenten, organisaties en bedrijven te ondersteunen bij het opzetten van een warm troostbeleid. Onder andere via ingetogen troostconcerten op 1 november. Singer-songwriters, fanfares, dichters, vertellers, dansers en beeldend kunstenaars brengen er rond zonsondergang een eerbetoon aan de duizenden levensverhalen die de wortels van onze steden vormen.
Het project ontstond toen Robbie van Eeckhout, een jonge kerel uit de West-Vlaamse gemeente Deerlijk, om het leven kwam in een auto-ongeluk. Hij was bassist bij onder anderen Niels Destadsbader en bij zijn eigen band Highway Jack. Ikzelf was toen al frontman van de band Zinger. Het viel me op dat er na de begrafenis niet zo veel werd gedaan om samen te komen rond Robbie. En dat veel mensen uit zijn entourage wat onwennig waren om over hem te praten. Er waren in 2014 dan ook niet zoveel handvatten om op een warme manier over de dood te praten.
Na een periode waarin ik na Robbies overlijden niets meer uit mijn gitaar kreeg, popte er plots een Robbie-song uit mijn vingers, en ik besloot de song Grace (Everybody’s Dying These Days) te noemen. Na Robbies overlijden kwamen uit dezelfde vriendenkring, namelijk drie andere jonge twintigers om het leven, los van elkaar. Het was een donkere periode voor de tot dan toe kleine en vrolijke gemeente Deerlijk. En er was een sterke nood om een vlag te planten. Om dit te benoemen. En om hier iets mee te doen. Het idee kwam in me op om Grace (Everybody’s Dying These Days) te spelen aan Robbies graf op 1 november, samen met de lokale fanfare. Hoewel heel wat vrienden het idee als respectloos en fout beschouwden, bleef ik overtuigd dat dit net het respectvolste was dat ik voor hem kon doen. Daarenboven leerde wat opzoekingswerk me dat tot in de jaren 1970 de lokale fanfare nog geregeld bij een begrafenis op het kerkhof speelde. Waarom waren we deze prachtige traditie vergeten? Of hadden we er simpelweg geen aandacht meer voor? Dus besloot ik om door te zetten. We kregen de nodige toestemmingen en de lokale heemkring stelde voor om enkele verhalen van overleden Deerlijkenaren van onder het stof te halen.
1 November 2014
Daar stonden we dan. Op 1 november 2014, om klokslag 17 uur. Gitaar in de aanslag. Met knikkende knieën, want we waren doodsbang dat mensen slecht zouden reageren op ons rare idee. Maar toen vielen met het eerste G-majeurakkoord alle puzzelstukjes op hun plaats. De kilte op de begraafplaats maakte plaats voor een zacht, sereen gevoel van verbondenheid. Als we samen kunnen feesten, waarom kunnen we dan niet samen rouwen? Hebben we elkaar dan net niet nog het meeste nodig? Mijn band Zinger speelde alsof hun eigen leven ervan afhing, de fanfare speelde het ene lied al wat toonvaster dan het andere, maar dat maakte hun warme kopergloed enkel maar ontwapenender. De heemkring bracht enkele doodgewone Deerlijkenaren voor het voetlicht. Geen oorlogshelden. Geen burgemeesters en doktoren. Maar de cafébaas van het lokale studentencafeetje, de vroedvrouw die duizenden Deerlijkenaren op de wereld zette of de dorpsgek waar de schoolkinderen altijd de draak mee staken. En natuurlijk het verhaal van Robbie, die misschien wel de vreemde eend in de bijt was, wegens nog lang niet vergeten. Een uur later voelde iedereen zich een stuk lichter en de toeschouwers moedigden ons aan om het project te verspreiden. De 60-jarige Milo vroeg ons of hij in ons team mocht komen. We stemden in met zijn voorstel, al hadden we grappig genoeg nooit gedacht dat we ooit een team nodig zouden hebben om te doen wat we net hadden gedaan.
Het troostvuur verspreidde zich snel
Maar dat bleek al snel heel hard nodig. Grace (Everybody’s Dying These Days) werd opgepikt door Studio Brussel en won hun talentenjacht De Nieuwe Lichting. Het jaar erop brachten een twintigtal lokale singer-songwriters, fanfares, dichters en verhalenvertellers een eerbetoon aan hun overledenen. Een nieuwe traditie was ingezet. Al snel breidden de Reveiltroostconcerten uit tot op de begraafplaatsen van meer dan 150 gemeenten in Vlaanderen. Vorig jaar kende Reveil een opstart in het VK, in de nabije toekomst staat een opstart in de VS, Oekraïne, Letland, Spanje en Nederland gepland.
Voor we het wisten werden we uitgenodigd op tal van internationale conferenties, tot in Los Angeles.
Reveil troosthoofdstad
Vandaag maken meer dan 60% van de gemeenten zich op om op 1 november rond zonsondergang samen meer dan 150 troostconcerten te organiseren. Van alle deelnemende gemeenten is er elk jaar één stad die het voortouw neemt: De Troosthoofdstad. Hier werken we een jaar rond via brainstormsessies waarop we zoveel mogelijk lokale verenigingen, kunstenaars, rouwenden, verbinders uitnodigen om de hele maand oktober via talloze lokale troostacties door de inwoners en troostproducties door ons team op te bouwen naar een live Slotmoment op 1 november dat wordt uitgezonden op VRT MAX. De afgelopen jaren werden respectievelijk Kortrijk, Leuven, Brugge & De Panne Troosthoofdstad. Dit jaar is de kleinere, maar des te warmere troostpioniersgemeente Wevelgem aan zet.
Er komt best wat kijken bij het traject van Troosthoofdstad. Een heel jaar wordt gebouwd aan een warme lokale community die erfgoed, welzijn en cultuur samenbrengt tot een verbindend project dat een diepe impact laat op de stad, haar beleid en haar inwoners.
De troostacties zijn kleine lokale acties die doorheen de maand oktober worden opgezet voor en door de inwoners. De lokale jeugdbeweging die een kampvuuravond organiseert, de breiclub die troostsleutelhangers maakt voor iedereen die iemand verliest, de lokale handelaars die via een IK LUISTER-pin tonen dat je op de vraag “Hoe is’t?” niet enkel “Goed en met u?” hoeft te antwoorden. Dit brainstormtraject organiseren we ook in andere gemeenten die hiervoor intekenen.
De troostproducties zijn artistieke, participatieve sociaal-artistieke evenementen die we zelf organiseren in samenwerking met de gemeenten die ervoor intekenen. Ook de troostproducties zijn apart boekbaar door gemeenten die hun inwoners het signaal willen geven dat niemand wordt vergeten.
Strand/stad verlicht
Zo verlichtten we vorig jaar samen met meer dan honderd lokale vrijwilligers de hele kustlijn van Troosthoofdstad De Panne met meer dan 10.000 kaarsjes in de aanloop naar het Slotmoment. Komend jaar rollen we deze troostproductie ook uit in andere gemeenten.
Boodschap aan de overkant
Bij de Boodschap Aan De Overkant, een andere troostproductie, vragen we aan de inwoners wat ze zouden schrijven als ze nog 1 s-mis-je mochten sturen naar een overleden familielid, lief of maatje. De berichtjes die via ons online platform op www.boodschapaandeoverkant.org binnenkomen, projecteren we op het stadhuis of een ander openbaar gebouw. Het leidt tot een zachte golf van erkenning.
Soul repair cafe
Een kleinere, maar heel pakkende troostproductie is het Soul Repair Café.
Hierbij palmen we enkele tafels in van een cafeetje, cultureel centrum of andere openbare plaats in waar mensen samenkomen. Bezoekers kunnen bij onze Soul Repair Artiesten aan tafel aanschuiven en worden uitgenodigd om in een een-op-eengesprek te vertellen over iemand die er niet meer is. Tijdens het ophalen van herinneringen beginnen onze artiesten te schetsen, schrijven, schilderen … aan een op maat gemaakte creatie, gedicht, lied, … dat de bezoekers kosteloos meekrijgen naar huis.
Het slotmoment
Het jaarlijkse hoogtepunt voor de Reveilwerking is het Slotmoment.
Het Slotmoment is een hartverwarmende live tv-uitzending op VRT MAX vanuit de Troosthoofdstad met Lieve Blancquaert op presentatie en Vlaanderens mooiste artiesten achter de microfoon. Van Marble Sounds tot Niels Destadsbader. Van Bart Peeters tot Selah Sue. Het Slotmoment haalt jaarlijks een honderdduizendtal kijkers zonder grote promocampagnes. Via de QR-code kun je het Slotmoment van vorig jaar bekijken.
10 jaar Reveil
Vandaag is ons kleine, rare idee uitgegroeid tot een stevig vertakt raderwerk van tientallen projecten. Van lessenpakketten tot een live tv-uitzending. Van een jaarlijks tijdschrift in de krantenwinkels tot ons allernieuwste project, de Reveil Troosttoer. We verbouwden een caravan tot mobiele studio en strijken neer aan de crematoria van Lochristi, Lommel en Kortrijk op zoek naar troost. We nodigen artiesten, troostorganisaties, rouwdeskundigen en boeiende getuigen uit om te vertellen wat hen troost brengt.
Via het Rouwrevolutie-project brengen we ongeveer alle Vlaamse troostorganisaties samen om het mooie rouwlandschap in Vlaanderen voor het voetlicht te brengen. Het leidde tot een brochure die al deze troostorganisaties in Vlaanderen in kaart brengt.
En hier zijn we nu. Ik nam me voor om een objectief artikel te schrijven, maar mijn enthousiasme voor onze missie nam het weer over. Oprechte excuses hiervoor. Maar er ligt nog zoveel werk op de plank. Er is nog zo’n lange weg af te leggen tot rouw, verlies, ziekte, kwetsbaarheid een volwaardige plek krijgen in onze maatschappij. Ondertussen nemen wij-zij-denken, onbegrip en simpele slogans steeds meer plaats in het publieke debat. Dus is er niet veel tijd te verliezen. Wil je graag meeduwen aan de #rouwrevolutie? Dan zitten we maar één mailtje aan pieter@reveil.org van je verwijderd.
Laten we brainstormen over hoe we elkaar kunnen versterken. Want troost is een teamsport.
