Nieuwe Brood & Rozen

Zestig jaar geleden, in februari en juli 1964, sloot België bilaterale akkoorden met respectievelijk Marokko en Turkije over de tewerkstelling van ‘gastarbeiders’ in ons land. Belgische bedrijven gingen goedkope arbeidskrachten zoeken in Marokko en Turkije, zoals ze dat al eerder deden in Italië, Spanje en Griekenland.

Intussen is al behoorlijk wat historisch onderzoek verricht naar die migratiebewegingen. Daarbij staat vooral de betaalde, door mannen verrichte, productieve arbeid centraal. De onzichtbare en on(der)betaalde reproductieve arbeid van vrouwen blijft zo goed als verborgen, omdat die als vanzelfsprekend wordt beschouwd. Migratiehistorica Neslihan Dogan noemt dat ‘een selectieve stilte’. Als de vrouwen dan wel ter sprake komen, zo vervolgt Neslihan, dan gebeurt dat vooral vanuit een emancipatiediscours, waarbij ze verantwoordelijk worden gesteld voor de zorg en opvoeding van hun kinderen, en bijgevolg ook voor de ‘mislukte integratie’ van de volgende generaties. Uit haar onderzoek blijkt hoe belangrijk het is om de vrouwen zelf aan het woord te laten, en hoe een intersectionele benadering van gender-, arbeids-, migratie- en stedelijke geschiedenis de agency en zelfbeschikking van die vrouwen veel meer recht aandoet.1

Onbetaalde arbeid en zorg

Nora Ikoubaân liet zich door Neslihans onderzoek inspireren en volgde in haar masterscriptie eenzelfde traject. Zij nam diepte-interviews af van acht vrouwen, of beter acht ‘dochters’ van Marokkaanse arbeidsmigranten, omdat bij de migratie naar België ouders vaak op hun dochters moesten steunen. Uit de verhalen van die vrouwen, allen opgegroeid in Mechelen, blijkt dat hun onbetaalde arbeid en zorg cruciaal waren voor het dagelijkse en intergenerationale voortbestaan van de arbeidskrachten in hun familie. Uit de bijdrage van Nora in dit nummer blijkt eens te meer hoe de kruisbestuiving van gender, klasse en kleur essentieel is in discussies en onderzoek rond reproductieve arbeid. Zeker bij migrantenvrouwen (van kleur) uit de arbeidersklasse, omdat zij oververtegenwoordigd zijn in de reproductieve sector. Migrantenmeisjes moesten zoals vele meisjes uit de arbeidersklasse sneller volwassen worden en huishoudelijke taken op zich nemen, maar kregen daarnaast bijkomende verantwoordelijkheden omdat de taakverdeling binnen een gezin door de migratie verschoof. Ze verlieten de school vaak vroegtijdig, om in de betaalde reproductieve sector te gaan werken. De auteur benadrukt echter dat we die vrouwen niet als passieve actoren mogen zien. In de interviews geven ze aan dat ze door die extra verantwoordelijkheid op jonge leeftijd weerbaarder werden en zelf keuzes maakten.

Alleen de oudere lezers herinneren zich nog de tijd dat aan de kust on- gegeneerd publiciteit werd gemaakt voor de meest uiteenlopende producten en hoe daarbij op kinderen werd gefocust. Zaklopen, schattenjachten, ritjes op een kameel, en als troostprijs spaghetti van Soubry, of een opblaasbare bal van Nivea … Met de geleidelijke doorbraak van het massatoerisme na de Eerste Wereldoorlog ontstond het fenomeen van reclamecampagnes aan de kust. De daarbij aangeboden kinderanimatie maakte een verblijf aan zee extra spannend. Dat lees je in alweer een opmerkelijk stuk van, wie anders dan, Marc Constandt.

Curiosum

Voor de rubriek Curiosum diepte Ellena Franquet uit onze collectie een merkwaardig boekje op met de titel Handboek voor  den  huisbezoeker. Het werd uitgegeven naar aanleiding van de Gentse gemeenteraadsverkiezingen van 15 en 22 oktober 1911, waarbij de socialisten samen met de liberalen opkwamen in een antiklerikaal kartel. Om de socialistische propagandavoerders te ondersteunen, zette de Gentse Werkliedenpartij alle relevante informatie en argumenten op een rijtje. Sommige stukken klinken bijzonder actueel.

Naar aanleiding van een kleine schenking schrijft Sofie Vrielynck over een waardevol initiatief dat ontstond in de schoot van het Wijkgezondheidscentrum (WGC) Botermarkt: het Platform Hulpverlening Ledeberg.

Donald Weber stelt in de rubriek In de kijker het boek Getuigenis van een délégué op de VRT voor, dat gebaseerd is op interviews met ACOD’er Luk Vandenhoeck door onze vrijwilliger Gert Verdonck.

Tot slot een bespreking door Eric Torrekens van twee boeken die mooi op elkaar aansluiten: Europese lente. De strijd voor een nieuwe wereld 1848-1849 van Christopher Clark en Marx in Brussel van Edward De Maesschalck.

Paule Verbruggen